Codzienna komunikacja z innymi jest dla większości osób czymś zupełnie naturalnym. Niestety, zdarza się, że niektórzy tracą umiejętność mowy lub nigdy jej nie rozwinęli.
Przyczyny zaburzeń mowy
Istnieje wiele czynników, które mają wpływ na prawidłowy rozwój mowy. Należy zacząć od genetyki, która jako pierwsza może przyczynić się do powstania zaburzeń. Wszelkie mutacje genów biorących udział w budowie narządów artykulacyjnych oraz mózgu są w stanie na dobre pozbawić człowieka możliwości nabycia mowy – zarówno jej produkcji, jak i rozumienia. Niektóre choroby genetyczne także uniemożliwiają rozwój tej funkcji, np. zespół Retta lub zespół Angelmana.
W życiu płodowym również czyhają niebezpieczeństwa. Głównie wtedy, kiedy kobieta nie dba o siebie w tym wyjątkowym stanie i spożywa alkohol lub pali papierosy, które mają negatywny wpływ na rozwój dziecka. Mogą wystąpić wady anatomiczne – niektóre z nich są poważne i zostają na całe życie, inne medycyna potrafi korygować.
Bardzo ważne jest otoczenie niemowlęcia. Jeśli nikt nie zwraca uwagi na jego krzyk, albo nie mówi do niego, istnieje niebezpieczeństwo, że obszar mózgu odpowiedzialny za mowę nie rozwinie się w pełni albo wcale.
Wady wrodzone, np. niedosłuch także należą do przyczyn zaburzeń mowy. Dzieci autystyczne w wielu przypadkach nie mówią, ale potrafią komunikować się w wybrany sposób zastępczy, poprzez pismo, gesty lub piktogramy.
Należy wymienić problemy psychiczne. Istnieje zaburzenie, które nazywa się mutyzmem – całkowitym lub wybiórczym. Polega na tym, że dziecko nie mówi w ogóle, albo w wybranych sytuacjach i jest to spowodowane patologiczną nieśmiałością lub traumą.
W dorosłym życiu na zdolność mówienia wpływ ma anatomia, tj. jeśli struktury artykulacyjne, takie jak język, krtań czy gardło nie są prawidłowo rozwinięte, produkowanie mowy jest utrudnione lub niemożliwe. Może nastąpić również zanik umiejętności w wyniku wypadku lub choroby, np. udaru mózgu, nowotworów krtani i gardła lub raka języka.
Podział zaburzeń mowy
W celach diagnostycznych opracowany został podział zaburzeń. Poniżej znajdują się powszechnie spotykane patologie dotyczące realizacji mowy:
Dyslalia, czyli najczęściej występująca wada, która wynika z wad anatomicznych lub posiadania złych wzorców w trakcie nabywania języka. Objawia się nieprawidłową realizacją głosek, czyli np. seplenieniem, zbyt szybkim mówieniem lub zamianą fonemów. Większość anomalii w budowie można skorygować operacyjnie, np. wady zgryzu, czy krótkie wędzidełko języka.
Alalia charakteryzuje się opóźnionym rozwojem mowy i wynika z urazów okołoporodowych, które mają wpływ na struktury korowe w mózgu. Dziecko jest kompletnie niewerbalne aż do około siódmego roku życia. Rozumienie zazwyczaj jest w pełni zachowane, a u osób dotkniętych alalią nie stwierdza się niepełnosprawności intelektualnej.
Afonia występuje w postaci całkowitej lub wybiórczej. Jest to utrata głosu spowodowana stresem oraz zaburzeniami nerwicowymi, lub wynika z chorób krtani. Osoba cierpiąca na afonię nabyła umiejętność mówienia, lecz utraciła ją tymczasowo, albo na stałe.
Anartrię i dyzartrię klasyfikuje się jako zaburzenia mowy spowodowane nieprawidłową pracą mięśni lub uszkodzeniem nerwów. Chory rozumie to, co się do niego mówi i próbuje odpowiedzieć, natomiast nie jest w stanie. Towarzyszą chorobom, np. porażeniu mózgowemu lub występują samodzielnie.
Afazja jest wynikiem uszkodzenia mózgu i charakteryzuje się utratą nadawania lub rozumienia mowy. Przytrafia się najczęściej osobom starszym, które przeszły udar. Afazji towarzyszy również zanik umiejętności pisania, rozumienia pojęć abstrakcyjnych oraz ograniczona możliwość poruszania się. Objawy uzależnione są od miejsca, w którym wystąpił udar. To zaburzenie często towarzyszy guzom mózgu.
Każda patologia mowy jest diagnozowana w inny sposób. Niekiedy należy wykonać badania neurologiczne, aby wykluczyć lub potwierdzić udział ośrodkowego układu nerwowego. Identyfikacją oraz terapią zaburzeń artykulacyjnych zajmują się logopedzi.
